Phân tích bài thơ “Thu Điếu”

Đề bài: Em hãy phân tích bài thơ “Thu Điếu” của Nguyễn Khuyến

Bài làm

Trong thơ ca Việt Nam có rất nhiều bài thơ bói về mùa thu nhưng không phải bài nào cũng có thể lột tả được vè đẹp thu của đất trời, thu của lòng người hay như “Thu điếu” của Nguyễn Khuyến.

Thi phẩm đặc  sắc “Thu điếu" được đánh giá là tác phẩm hay và độc đáo, nó như cũng đã được viết bằng thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật. Không chỉ vậy, ta như thấy được cả ngôn ngữ thật là tinh tế và lắng đọng biết bao đã vậy lại như còn cùng với những hình tượng và biểu cảm. Thông qua đó ta như thấy được cảnh thu, trời thu xinh đẹp của làng quê Việt Nam ta như cũng thật đã hiện lên trong dáng vẻ và màu sắc tuyệt vời dưới ngọn bút thần tình và khéo léo của Nguyễn Khuyến.

Chỉ với hai câu đầu nói về ao thu và chiếc thuyền câu bé thôi cũng đã thật đặc sắc. Người đọc như có thể cảm nhận được ngay cả nước ao “trong veo” toả hơi thu “lạnh lẽo”. Thế rồi giờ đây ta như thấy được chính sương khói mùa thu như bao trùm cảnh vật. Không những vậy nước ao thu đã trong lại trong thêm, khí thu lành lạnh lại trở nên “lạnh lẽo”. Thế rồi cũng ngay trên ở mặt nước hiện lên thấp thoáng một chiếc thuyền câu rất bé nhỏ – “bé tẻo teo". Có lẽ rằng, chính cái ao và chiếc thuyền câu là hình ảnh trung tâm của bài thơ, cũng là hình ảnh bình dị, thân thuộc, đáng yêu của quê nhà. Theo thi sĩ, người được nổi danh là “Ông hoàng thơ tình” – Xuân Diệu cũng như đã cho biết vùng đồng chiêm Bình Lục, Hà Nam dường như lại có cơ man nào là ao, nhiều ao cho nên ao nhỏ, ao nhỏ thì thuyền câu cũng theo đó mà “bé tẻo teo” thật độc đáo:

“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,

Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo”.

Thế rồi ta dường như còn thấy được rằng có các từ ngữ: “lạnh lẽo”, “trong veo”, “bé tẻo teo" gợi tả đường nét, dáng hình, màu sắc của cảnh vật, sắc nước mùa thu; âm vang lời thơ như tiếng thu, hồn thu vọng về biết bao nhiêu cảm xúc.

Chính với hai câu thơ tiếp theo trong phần thực là những nét vẽ tài ba làm rõ thêm cái hồn của cảnh thú:

“Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,

Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo

Thế rồi ta như thấy được chính màu “biếc” của sóng hoà hợp với sắc “vàng” của lá vẽ nên bức tranh quê đơn sơ mà lộng lẫy. Đồng thời ta như thấy được rằng, chính nghệ thuật đối trong phần thực rất điêu luyện. Những chiếc “lá vàng" với “sóng biếc”, tốc độ “vèo” của lá lúc này đây dường như cũng đã bay tương ứng với mức độ của gợn sóng.

Cho đến hai câu luận như cũng thật đặc sắc và nó dường như cũng đã thật mở rộng không gian miêu tả. Ta như cũng đã thấy được chính bức tranh thu có thêm chiều cao của bầu trời "xanh ngắt" và đó cũng như còn chính với những tầng mây “lơ lửng” trôi theo chiều gió nhẹ. Hơn hết ta như thấy được trong chùm thơ thu, Nguyễn Khuyến nhận diện sắc trời thu là “xanh ngắt" qua các bài thơ trong chùm thơ thu của Nguyễn Khuyến:

–   “Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao".

(Thu vịnh)

–   “Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt ”

(Thu ẩm)

–   Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt”.

(Thu điếu)

“Xanh ngắt” được coi chính là xanh mà có chiều sâu. Trời thu không mây (mây xám), mà xanh ngắt một màu thăm thẳm. Xanh ngắt là một màu xanh mà dường như nó cũng như đã gợi ra cái sâu, cái lắng của không gian, cái nhìn vời vợi của nhà thơ, của ông lão đang câu cá. Thế rồi, người đọc như cũng đã thấy được chính ông lão đong đưa mắt nhìn về bốn phía làng quê. Và cũng hình như người dân quê đã ra đồng hết. Lúc này đây ta như thấy được xóm thôn vắng lặng, vắng teo. Mọi con đường quanh co, hun hút, không một bóng người đi lại nơi đây:

“Ngõ trúc quanh co khách vắng teo”.

Không những vậy, cái hay của bài thơ hay nhất như được thể hiện qua câu:

“Tựa gối ôm cần lâu chẳng được,

Cá đâu đớp động dưới chân bèo”.

“Tựa gối ôm cần” chính là tư thế của người câu cá cũng là một tâm thế nhàn của một nhà thơ đã thoát vòng danh lợi. Thế rồi ta như nghe thấy được rằng khi mà “cá đâu đớp động” nhất là từ “đâu” gợi liên sự mơ hồ, xa vắng và chợt tỉnh. Đáng nói hơn người câu cá ở đây chính là nhà thơ, một ông quan to triều Nguyễn, có lòng yêu nước thương dân nhưng bất lực trước thời cuộc. Cũng bởi vì ông không cam tâm làm tay sai cho thực dân Pháp đã cáo bệnh, từ quan. Dễ có thể nhận được thấy rằng, ngay đằng sau câu chữ hiện lên một nhà nho thanh sạch trốn đời đi ở ẩn. Đang ôm cần đi câu cá nhưng dường như chính tâm hồn nhà thơ như đang đắm chìm trong giấc mộng mùa thu, và ông cũng như đã bỗng chợt tỉnh trở về thực tại khim “Cá đâu đớp động dưới chân bèo". Cái âm thanh tiếng cá “đớp động dưới chân bèo" đã làm nổi bật khung cảnh tịch mịch của chiếc ao thu. Có lẽ đáng nói nhất đó chính là cảnh vật như luôn luôn quấn quýt với tình người. Thiên nhiên đối với Nguyễn Khuyến như một bầu bạn tri kỉ.

Thông qua bài thơ này đã cho người đọc thấy được một nhân cách cao đẹp của Nguyễn Khuyến. Không chỉ thế mà bài thơ như một nét vẽ chấm phá thật đẹp và cũng thật độc đáo biết bao nhiêu về mùa thu của làng cảnh Việt Nam.

Minh Nguyệt